فوکو برای درک انقلاب ایران مستقیماً به سراغ مردم انقلابی در خیابانها رفته است. به نظر وی از نگاه مردم حکومت اسلامی از یک سو حرکتی برای ارائه نقشی دائمی و تعریف شده به ساختارهای سنتی جامعه اسلامی و از سوی دیگر راهی برای ورود ابعاد معنوی به زندگی سیاسی بود.
چکیده مطلب:
– انقلاب مردم ایران انگیزه مادی و اقتصادی نداشت.
– مشکلات اقتصادی حکومت پهلوی آنقدر بزرگ نبود که مردم به خاطر آن قیام کنند.
– ایرانیها از خلال انقلاب خود در صدد ایجاد تحول در اندیشه، نگرش و سبک زندگی سیاسی اجتماعی خویش بودند.
– اسلام برای آنان هم دوای درد فردی و هم درمان بیماریها و نواقص اجتماعی بود.
– رهبری (امام خمینی) و مذهب تشیع در انقلاب ایران نقش بر جسته ای داشت.
– حضور همه اقشار از مرفهترین(کارکنان هواپیمایی) تا فقیرترین (کارگران نفت آبادان) در اعتصاب سراسری.
– فوکو عقیده داشت جز باورهای دینی؛ هیچ عامل دیگری قدرت بسیج این چنین توده‌ها را ندارد.
– این مذهب تشیع است که با تکیه بر موضع انتفادی خود توانسته این چنین بسیج سیاسی به راه اندازد.
– زبان و شکل و محتوای مذهبی انقلاب اسلامی ایران امری عارضی و اتفاقی و تصادفی نیست.
پژوهش خبری صدوسیما: در اواخر دهه ۷۰ میلادی، در شرایطی که بسیاری از کشورهای جهان، افسار گسیخته به سمت سکولاریسم و ارزش های اومانیستی پیش می‌رفتند، در یکی از کشورهای نفتی خاورمیانه که دولتمردان آن به غرب گرایش داشته منافع ایالات متحده امریکا در منطقه را تامین می کردند، تحولات عظیمی با نگرش مذهبی و فریاد اسلام خواهی اتفاق افتاد که حیرت جهانیان را بر انگیخت و یک پرسش اساسی ایجاد کرد که مردم ایران چه می‌خواهند و چرا نظامی که ادعای سروری در خاورمیانه را داشت سرنگون کرده‌اند؟ آیا انقلاب ایران، نویدبخش ظهور گفتمان سیاسی ـ عرفانی جدیدی است که از دل مفاهیم و آموزه‌های مذهبی که در طی قرون متمادی می‌رفت که به فراموشی سپرده شود، سربرآورد است؟ آیا مفهوم قدرت در ایران تغییر کرده است و چرا قدرتمند شدن رهبران انقلاب کنونی شباهتی به کسب قدرت در سایر نقاط دنیا ندارد؟ اینها سوالاتی بود که بسیاری از متفکران و سیاستمداران غربی را به تحقیق وا می داشت.
معرفی میشل فوکو
میشل فوکو فیلسوف مشهور فرانسوی و نظریه پرداز پسامدرنیسم یکی از متفکرانی است که به درخواست روزنامه ایتالیایی «کوریه ره دلا سرا » به ایران سفر کرد تا از نزدیک شاهد وقایع ایران باشد و طی دوبار سفر به ایران در شهریور و آبان ۵۷ در تهران و قم و آبادان با شخصیت های مختلف مذهبی و سیاسی و اقشار مختلف مردم مصاحبه کرد. حاصل مشاهدات و مصاحبه های او مقالاتی بود که ۸ مورد ار آنها را حسین معصومی در مجموعه ای به نام « ایرانیها چه رویایی در سر دارند؟» به فارسی ترجمه کرده است. آنچه در ادامه می‌خوانید مواردی برگرفته از مقالات این کتاب است.
انگیزه و هدف اصلی انقلابیون از نگاه فوکو
فوکو عقیده داشت جز باورهای دینی هیچ عامل دیگری قدرت بسیج این چنین توده‌ها را ندارد بلکه این مذهب تشیع است که با تکیه بر موضع انتفادی خود توانسته این چنین بسیج سیاسی به راه اندازد. این انقلاب نمی تواند با انگیزه‌های اقتصادی و مادی صورت گرفته باشد زیرا جهان شاهد قیام و انقلاب مردمی بود که مشکلات اقتصادی حکومت (پهلوی) آن در حد بزرگ نبود که در نتیجه آن میلیون ها ایرانی به خیابان ها بریزند و قیام کنند. ازاین رو ریشه این انقلاب را باید در جای دیگری جستجو کرد….
به نظر فوکو روح انقلاب ایران در این حقیقت نهفته است که ایرانی ها از خلال انقلاب خود در صدد ایجاد تحول و تغییر در خویش بودند. در واقع هدف اصلی آنها ایجاد تحولی بنیادین در وجود فردی و در حیات سیاسی و اجتماعی و در نحوه تفکر و شیوه نگرش خویش بود. ایرانیان خواهان این بودهاند که تجربه و نحوه زیستن خود را دگرگون سازند و برای این منظور پیش از هر چیز خود را هدف قرار داده بودند. آنان راه اصلاح را در اسلام یافتند اسلامی که برای آنان هم دوای درد فردی و هم درمان بیماریها و نواقص اجتماعی بود.
نقش بی بدیل رهبری انقلاب از نگاه فوکو
از دیدگاه فوکو زبان و شکل و محتوای مذهبی انقلاب اسلامی ایران امری عارضی و اتفاقی و تصادفی نیست بلکه در حقیقت این رهبری مذهبی بود که با تکیه بر موضع مقاوم و انتقادی سابقه‌دار در مکتب تشیع در برابر قدرت‌های سیاسی حاکم و نفوذ عمیق در دل‌های ایرانیان توانست آنان را این‌گونه به قیام وادارد آن هم علیه رژیمی که بی شک یکی از مجهزترین ارتش های دنیا را داشت و از حمایت مستقیم امریکا و دیگر قدرت ها برخوردار بود او در خصوص نقش بر جسته رهبری انقلاب ایران می گوید:
انقلاب اسلامی ایران، انقلابی فرامدرن از نگاه فوکو
فوکو برای درک انقلاب ایران مستقیماً به سراغ مردم انقلابی در خیابانها رفته است. به نظر وی از نگاه مردم حکومت اسلامی از یک سو حرکتی برای ارائه نقشی دائمی و تعریف شده به ساختارهای سنتی جامعه اسلامی و از سوی دیگر راهی برای ورود ابعاد معنوی به زندگی سیاسی بود. مفهوم معنویت گرایی سیاسی بنمایه تحلیل فوکو از انقلاب ایران را تشکیل می دهد. به این ترتیب فوکو انقلاب اسلامی ایران را انقلابی فرامدرن خوانده است.
اعتصاب های سراسری نماد همبستگی همه اقشار از مرفه و فقیر از نگاه فوکو
از نظر فوکو همه اقدام های رژیم شاه برای به ظاهر امتیاز دادن به انقلابیون و آرام کردن آنها که در فاصله تظاهرات ماه رمضان تا عزاداری محرم، انجام داد از آزادی زندانیان سیاسی تا آزادی احزاب و از بین رفتن سانسور و .. نتوانست تنش‌های سیاسی را پایین بیاورد و منجر به اتخاذ راه حل خشن و سپردن کشور به نظامیان و ارتش و استفاده از مشت آهنین شد و دلیل آن هم اعتصاب‌های سرارسری بود:
اعتصاب‌هایی که مانند آتشی در خرمنگاه افتاده باشد از این استان به آن استان سرایت می‌کند؛ اعتصاب صنعت نفت و ذوب آهن، اعتصاب کارخانه‌های مینو، اعتصاب وسایل حمل و نقل عمومی، اعتصاب هواپیمایی ملی ایران، و اعتصاب کارمندان دولت. از همه شگفت‌آورتر اعتصاب کارمندان گمرک و دارایی است که به آسانی دست از کار نمی‌کشند، چون با رشوه‌هایی که می‌گیرند درآمدشان ده برابر و صد برابر دیگران است. وقتی در رژیمی چون رژیم شاه فساد هم دست به اعتصاب بزند… .
پژوهش خبری صدا و سیما//پژوهشگر: فریفته هدایتی