برداشتن فیلترینگ بدون در نظر گرفتن راهکارهای محافظت از داده‌های کاربران، ممکن است به آسیب‌پذیری امنیتی گسترده‌ای منجر شود. در واقع، این تصمیم ممکن است به معنای دادن مجوز غیرمستقیم به شرکت‌های خارجی برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌های شخصی شهروندان کشور باشد.
در عصر دیجیتال امروز، پیام‌رسان‌ها بخش بزرگی از ارتباطات روزانه افراد را پوشش می‌دهند. از گفتگوهای دوستانه و خانوادگی گرفته تا بحث‌های کاری و تجاری، بسیاری از اطلاعات و داده‌های مهم از طریق این پلتفرم‌ها رد و بدل می‌شود. اما آیا این حجم از داده‌ها می‌تواند به ابزارهایی برای نظارت، جاسوسی و سوءاستفاده تبدیل شود؟ پاسخ کوتاه: بله.
بیگ دیتا؛ کلیدِ قدرت اطلاعات
ابتدا بیایید بفهمیم «بیگ دیتا» چیست. بیگ دیتا به حجم وسیع و متنوعی از اطلاعات گفته می‌شود که با سرعت بالا تولید و پردازش می‌شود. از چت‌ها و تماس‌های ویدیویی گرفته تا موقعیت مکانی، تاریخچه جستجو و حتی الگوهای ارتباطی، همه این‌ها بخشی از بیگ دیتا هستند که توسط پلتفرم‌های پیام‌رسان جمع‌آوری می‌شود.
با تجزیه و تحلیل این داده‌ها، شرکت‌ها، دولت‌ها و حتی نهادهای امنیتی می‌توانند به اطلاعاتی بسیار دقیق درباره کاربران دست پیدا کنند. مثلاً اگر فردی به صورت مداوم در مکانی خاص چت می‌کند، این پیام‌ها و مکان‌ها می‌تواند الگوهای رفتاری او را آشکار کند. تلگرام و واتساپ روزانه میلیاردها پیام و تماس را پردازش می‌کنند. این حجم عظیم داده، اطلاعات ارزشمندی درباره الگوهای رفتاری، ارتباطات و علایق کاربران فراهم می‌کند.
تلگرام و واتساپ هر دو مدعی هستند که پیام‌های کاربران را با استفاده از رمزگذاری‌های پیشرفته محافظت می‌کنند. در واتساپ، این رمزگذاری به گونه‌ای است که حتی خود شرکت نمی‌تواند به محتویات پیام‌ها دسترسی پیدا کند. اما مسئله مهم، همیشه محتویات پیام‌ها نیست؛ بلکه اطلاعات جانبی و فراداده‌ها (metadata) هستند.
فراداده‌ها شامل اطلاعاتی مثل:
چه کسی با چه کسی ارتباط دارد
مدت و زمان مکالمات
موقعیت مکانی کاربران در زمان چت
حتی بدون نیاز به خواندن محتویات پیام، فراداده‌ها می‌توانند به نهادهای اطلاعاتی و جاسوسی کمک کنند تا الگوهای رفتاری افراد را تحلیل و ردیابی کنند.
امکان دسترسی به اطلاعات خصوصی
علی‌رغم ادعای این پیام‌رسان‌ها مبنی بر حفظ حریم خصوصی کاربران، نگرانی‌هایی درباره امکان دسترسی به محتوای پیام‌ها و اطلاعات شخصی وجود دارد. به‌ویژه در مورد واتساپ که متعلق به شرکت متا (فیسبوک سابق) است، این نگرانی‌ها پررنگ‌تر است.
ابزاری برای نظارت
برخی کارشناسان معتقدند قدرت های سیاسی می‌توانند با همکاری این شرکت‌ها یا از طریق نفوذ به سیستم‌های آن‌ها، به اطلاعات کاربران دسترسی پیدا کنند. این امر می‌تواند به نظارت گسترده بر مردم در هر نقطه ای از جهان منجر شود.
تحلیل رفتار جمعی
با تحلیل داده‌های کلان جمع‌آوری شده، به وسیله هوش مصنوعی می‌توان الگوهای رفتاری جامعه را شناسایی کرد. این اطلاعات می‌تواند برای اهداف سیاسی، اقتصادی یا امنیتی مورد استفاده قرار گیرد.
نقش پیام‌رسان‌های بومی در حفظ امنیت اطلاعات کاربران
در مواجهه با نگرانی‌های مربوط به جاسوسی و نظارت توسط پیام‌رسان‌های خارجی مانند تلگرام و واتساپ، بسیاری از کشورها به سمت توسعه و استفاده از پیام‌رسان‌های بومی روی آورده‌اند. این پیام‌رسان‌ها با تمرکز بر حفظ حریم خصوصی و امنیت اطلاعات، سعی دارند پاسخی به نگرانی‌های امنیتی ارائه دهند.
پیام‌رسان‌های بومی دارای مزایای متعددی هستند:
امنیت داده‌ها در داخل کشور: داده‌های کاربران به‌جای ذخیره شدن در سرورهای خارجی که ممکن است تحت قوانین کشورهای دیگر باشند، در داخل کشور ذخیره می‌شوند. این مسئله می‌تواند از دسترسی شرکت‌ها و دولت‌های خارجی به اطلاعات جلوگیری کند.
حمایت از اقتصاد داخلی: توسعه و استفاده از پیام‌رسان‌های بومی می‌تواند به رشد فناوری و تقویت اقتصاد داخلی کمک کند.
برخی از کشورها پیام‌رسان‌های بومی خود را به‌عنوان جایگزین‌هایی برای واتساپ و تلگرام معرفی کرده‌اند. در کشورمان، سروش، گپ، ایتا و بله به‌عنوان نمونه‌هایی از پیام‌رسان‌های بومی شناخته می‌شوند. این پیام‌رسان‌ها با هدف ارائه خدمات داخلی و حفظ داده‌های کاربران در داخل کشور توسعه یافته‌اند.
در چین نیز وی‌چت، پیام‌رسان بومی قدرتمند این کشور است که علاوه بر پیام‌رسانی، بسیاری از خدمات مالی و اجتماعی را ارائه می‌دهد.
پیام‌رسان‌های بومی می‌توانند به کاهش وابستگی به پلتفرم‌های خارجی کمک کنند و در حفظ داده‌ها در داخل کشور مؤثر باشند.
اصرار دولت به برداشتن فیلترینگ پیام‌رسان‌ها در سایه بیگ دیتا و نگرانی‌های امنیتی
مسعود پزشکیان، صبح امروز در پاسخ به سوال هدفمند خبرنگار خانه ملت بر لزوم برداشتن فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی نظیر تلگرام و واتساپ تأکید کرده است. این اصرار در حالی مطرح می‌شود که بحث‌های بسیاری در خصوص اهمیت بیگ دیتا (کلان‌داده‌ها) و امکان جاسوسی از کاربران در این پلتفرم‌ها مطرح است.
پیام‌رسان‌های خارجی مانند تلگرام و واتساپ، داده‌های عظیمی از کاربران خود جمع‌آوری می‌کنند. این داده‌ها شامل اطلاعاتی از قبیل پیام‌ها، تماس‌ها، عکس‌ها، و حتی مکان جغرافیایی کاربران است. از دیدگاه تحلیل بیگ دیتا، جمع‌آوری این اطلاعات امکان تحلیل رفتار کاربران، شناسایی الگوها و حتی پیش‌بینی رفتار آن‌ها را فراهم می‌کند.
با توجه به این‌که سرورهای این پیام‌رسان‌ها اغلب در خارج از کشور قرار دارند و تحت قوانین کشورهای دیگر فعالیت می‌کنند، نگرانی‌هایی در مورد استفاده‌های جاسوسی از این داده‌ها توسط دولت‌های خارجی و شرکت‌های فناوری وجود دارد. داده‌های جمع‌آوری شده می‌تواند به ابزارهای سیاسی و اقتصادی در دست کشورهایی تبدیل شود که منافعی متضاد با کشور مقصد دارند.
بنابراین، برداشتن فیلترینگ بدون در نظر گرفتن راهکارهای محافظت از داده‌های کاربران، ممکن است به آسیب‌پذیری امنیتی گسترده‌ای منجر شود. در واقع، این تصمیم ممکن است به معنای دادن مجوز غیرمستقیم به شرکت‌های خارجی برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌های شخصی شهروندان کشور باشد.
در پایان، هرچند این پیام‌رسان‌ها به ظاهر خدمات ارزشمندی ارائه می‌دهند، اما کاربران باید نسبت به خطرات احتمالی هوشیار باشند و با احتیاط از آن‌ها استفاده کنند، تا زمانی که بیگ دیتا وجود دارد و پلتفرم‌ها به جمع‌آوری و استفاده از آن ادامه می‌دهند، نگرانی درباره نظارت و جاسوسی همیشه پا برجا خواهد بود.